Türkiye ile Ukrayna arasındaki bağlar, Sovyetler Birliği’nin dağıldığı 1991 yılından bu yana istikrarlı bir şekilde gelişiyor.
Türkiye, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından 16 Aralık 1991’de Ukrayna’yı tanıyan ilk ülkelerden biri oldu.
İki ülke arasında ilk kez 3 Şubat 1992’de diplomatik ilişkiler kuruldu.
Diplomatik ilişkilerin kurulmasının ardından 4 Mayıs 1992 tarihinde “Türkiye Cumhuriyeti ile Ukrayna Arasında Dostluk ve İşbirliği Anlaşması” imzalanmış ve bu anlaşma 1993 yılında onaylanmıştır.
Ukrayna, ikili çıkarlarının yanı sıra, Karadeniz bölgesinde istikrarı sağlamak amacıyla Türkiye’nin girişimiyle kurulan Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın (KEİ) kurucu üyelerinden biri oldu.
karşılıklı ziyaretler
İki ülke arasındaki ilişkiler gelişmeye devam ederken, 2003 yılında dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer Ukrayna’yı ziyaret etti.
Bu ziyaretin ardından Ukrayna, Türkiye tarafından “öncelikli ülke” olarak belirlendi.
2004 yılında dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan Ukrayna’yı ziyaret etmiş ve “Geliştirilen Ortak Eylem Planı” imzalanmıştır.
Bu eylem planı kapsamında güvenlik, ekonomi, bilim ve teknoloji, enerji, çevre ve denizcilik alanlarında işbirliğinin kurumsal çerçevesi hazırlanmıştır.
Planda ayrıca Ukrayna’nın Avrupa-Atlantik’e entegrasyonuna ilişkin maddeler de yer alıyordu.
Türkiye-Ukrayna ilişkileri, Mayıs 2005’te dönemin Dışişleri Bakanı Abdullah Gül’ün Kiev’i ve 2007’de Ukrayna Başbakanı Viktor Yanukoviç’in Ankara’yı ziyaretiyle gelişmeye devam etti.
Bu bağlamda 2000’li yıllarda Türkiye’nin Karadeniz güvenliği ve Ukrayna’nın NATO ve AB üyelik perspektifleri iki ülke arasındaki ilişkileri şekillendirmiştir.
İşbirliği çeşitli mekanizmalarla gelişir
İki ülke, Birleşmiş Milletler (BM), Avrupa Konseyi ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) gibi uluslararası platformlarda da birbirini destekliyor.
Askeri çıkarlara bakıldığında, iki ülkenin NATO-Ukrayna Komitesi ve Karadeniz Deniz İşbirliği Görev Gücü (BLACKSEAFOR) sistemleri ile ikili işbirliğini artırdığı görülmektedir.
2011 yılında iki ülke arasında kurulan Yüksek Düzeyli Stratejik Konsey (YDSK) mekanizması ile ilişkiler stratejik ortaklık düzeyine yükseltilmiştir.
Ukrayna ile ekonomik ve insani ilişkilerin güçlendirilmesi hedefi doğrultusunda 1 Haziran 2017 tarihinden itibaren Türkiye ile Ukrayna arasında vize muafiyeti ve kimlik kartı ile seyahat uygulamasına geçilmiştir.
Rusya’nın 2014 yılında Kırım’ı ilhak etmesinden sonra, Türkiye’nin Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü savunması ve Rusya’nın ilhakını tanımaması nedeniyle iki ülke arasındaki ilişkiler gelişmeye devam etti.
Diplomatik ilişkilerin kuruluşunun 30. yıl dönümü münasebetiyle 10. Türkiye-Ukrayna YDSK, 3 Şubat 2022 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskiy başkanlığında Kiev’de düzenlendi. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Kiev ziyareti sırasında Türkiye ile Ukrayna arasında Serbest Ticaret Anlaşması imzalandı.
Ticaret ve turizm
2019 yılında Türkiye ile Ukrayna arasındaki toplam ticaret hacmi 4 milyar 881 milyon dolar olarak kaydedildi. İki ülke arasındaki ticaret hacminde son yıllarda gözle görülür bir artış olduğu dikkat çekerken, 2021 yılında ikili ticaret 2020 yılına göre %52,5 artarak 7,4 milyar dolara ulaştı. Türkiye, 2021 yılında Ukrayna’nın en büyük 5. ticaret ortağı oldu.
Savaş nedeniyle ikili ticarette düşüş yaşansa da Türkiye’nin Ukrayna’nın 2021’de yüzde 5,21 olan dış ticaretindeki payı, 2022 Kasım ayının prestijiyle yüzde 6’ya yükseldi.
TÜİK verilerine göre, 2022 yılı Ekim ayında Türkiye’nin Ukrayna’ya ihracatı 2021 yılının aynı dönemine göre yüzde 3,4 azalarak 2,24 milyar dolar olarak gerçekleşti. Ukrayna’dan yapılan ithalat ise aynı dönemde yüzde 5,8 artarak 3,59 milyar dolara ulaştı. İkili ticaret hacmi 2022 Ekim ayı prestijiyle 5,83 milyar dolar oldu. 2021’in aynı döneminde bu miktar 5,71 milyar dolardı.
Bu veriler doğrultusunda savaş koşullarına rağmen ikili ticaret hacmi yaklaşık yüzde 2,1 arttı.
Turizm, Türkiye ile Ukrayna arasındaki önemli işbirliği alanlarından biri olarak biliniyor. 2019’da 1,5 milyon Ukraynalı turist Türkiye’yi ziyaret ederken, bu sayı Kovid-19 salgını koşulları nedeniyle 2020’de 700 bine ulaşırken, 2021’de 2 milyonu aştı.
Rusya-Ukrayna savaşında Türkiye’nin arabuluculuğu
24 Şubat 2022’de başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı’nda ateşkes sağlamak ve savaşı bitirmek için mücadele eden Türkiye, iki ülke temsilcilerini Antalya ve İstanbul’da olmak üzere iki kez bir araya getirdi.
Savaşın başlamasının ardından iki ülke dışişleri bakanları Türkiye’nin arabuluculuğunda ilk kez 10 Mart’ta Antalya’da bir araya geldi.
Bu görüşmenin ardından Türkiye’nin yoğun diplomatik çabalarıyla Rusya ve Ukrayna müzakere heyetleri 29 Mart’ta İstanbul’da bir araya geldi.
Bu görüşmede iki taraf arasındaki müzakerelerde önemli ilerleme kaydedilse de Ukrayna’nın başkenti Kiev yakınlarındaki Irpin ve Bucha’dan gelen görüntülerin ardından Rus güçlerinin çekilmesiyle bu ilerleme kesintiye uğradı.
Tahıl Koridoru Anlaşması
Birleşmiş Milletler ve Türkiye’nin arabuluculuğu sayesinde tahıl koridoru anlaşması 22 Temmuz’da İstanbul’da imzalandı. Anlaşma, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yoğun diplomasisi sayesinde 120 günlük sürenin ardından 17 Kasım’da yeniden uzatıldı.
Milli Savunma Bakanlığı’ndan yapılan açıklamalara göre, söz konusu anlaşma sayesinde Ukrayna limanlarından 17 milyon 254 bin tonu aşkın tahılın ihtiyaç sahibi ülkelere güvenle sevk edildiği belirtildi.
Açıklamada, sevkiyat kapsamında tahıl yüklü 643 geminin Ukrayna limanlarından yola çıktığı kaydedildi.
Ayrıca Türkiye, Ukrayna ile Rusya arasında değerli bir savaş esiri mübadelesine aracılık etti. Eylül ayında Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın girişimleriyle Rusya ile Ukrayna arasında esir değişimi gerçekleştirildi.
Söz konusu takasta kalan Ukrayna’nın Azov taburunun 5 komutanı, savaş bitene kadar Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın himayesinde Türkiye’de kalacak.
Ukraynalı mültecilere destek
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) Türkiye’nin Eylül 2022 tarihli bilgi notuna göre 30 Eylül 2022 prestijiyle Türkiye’de 145 bin Ukraynalı mülteci bulunuyor.
Göç İdaresi Başkanlığı verilerine göre 5.116 Ukraynalı sığınmacı Türkiye’de ülkeler arası koruma başvurusunda bulundu.
UNHCR, Ukrayna’dan gelen mülteciler için Göç İdaresi Müdürlüğü’ne başta tercüman olmak üzere malzeme, ekipman ve personel desteği gibi temel kaynaklar sağlamaktadır.
UNHCR, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve UNICEF işbirliğiyle Ukrayna’dan gelen çocuklar ve bakıcılar ikili bir anlaşma çerçevesinde desteklenmektedir.
diplomatik misyonlar
Türkiye’nin Ukrayna’daki temsilciliklerinin ortasında, Odessa’da aktif bir başkonsolosluk ve Kharkiv’de bir fahri konsolosluk ile Kiev Büyükelçiliği bulunmaktadır.
Ukrayna’nın ayrıca Ankara’da bir büyükelçiliği, İstanbul ve Antalya’da bir başkonsolosluğu, Mersin ve İzmir’de aktif fahri konsoloslukları ve Bursa, Çanakkale ve Dalaman’da aktif fahri konsoloslukları bulunmaktadır.
